Tabii boyalar;
Yazı icat edilmeden öncede insanlar mağara ve kaya yüzeylerine hayvan figürleri ve çeşitli semboller çizerek anlatmaya çalışmışlardır.M.Ö 3000 yılına tarihlenen resimler mevcuttur. Bu da çeşitli tabii maddelerden elde edilen boyaların çok eski tarihlere kadar uzandığını bizlere göstermektedir. Doğal boyalar 4 grupta elde edilir.
Kaynaklarına göre 4 grupta incelenir:
1-) renkli kaya ve topraklardan elde edilen toprak boyalar.
2-) bitkilerden elde edilen boyalar ve kök boyalar
3-) hayvanlardan elde edilen boyalar
4-) madenlerden elde edilen boyalar
1) Toprak boyalar: Kaya ve taşlardan elde edilen boyalar kırmızı tonları ve kızıl renk topraktan elde edilir. Aşı boyada topraktan elde edilmektedir. Kayalar dövülür toz haline getirilir,ve tabii renklerine ayrılarak kullanılır.
2) Bitkilerden elde edilen boyalar: Bazı bitkilerin tümü boya için kullanırken bazılarının belirli kısımlarından yararlanılır. Böylece bitkiler üç grupta incelenir:
a- çiçekler, yapraklar, tohumlar.
b- lacivert ve mavi renkler: önceleri çivit otundan daha sonraları ise indigo bitkisinin yapraklarından elde edilmektedir. Yıldız çiçeği ,iris,kaynar otu, papatya, gibi çiçeklerden sarı renk elde edilir.
c- dallar ve kabuklar:kızıl ağaç kestane ,kızılçam gibi ağaçların dal ve gövde gibi kabuklarından kahverengi renk elde edilmiştir.
3) Hayvanlardan elde edilen boyalar:
mor ve eflatun renkler elde edilmiştir .murex, purpura adlı iki kabuklu deniz hayvanının salgı bezlerinden elde edilir. Kırmızı böceği denilen böcekten kırmızı renk elde edilir. Hayvansal boyaların elde edilebilmesi güç olduğundan pek kullanılmamıştır.
4) Madenlerden elde edilen boyalar:
Sarı renk potasyumdur, kromat ile arsenik sülfürden elde edilir. Beyaz renk kurşun korbanatın tabiattaki doğal şeklinden elde edilir. Mısır mavisi de kireç ve bakır tozu karışımından elde edilir. Siyah, kömür tozundan, yanmış kemik isinden ve hat sanatında kullanılan, kandil yağı isinden is mürekkebi elde edilir.
Tabii boyaların hazırlanması:
Tabiattan çeşitli şekillerde temin edilen bu ham maddeler bir takım işlemlerden geçerek boya ham maddesi haline getirilmiştir ilk insanların dövülmüş renkli toprakları iç yapı ile ezdikten sonra kemik borularla püskürterek duvarlara resim yaptıkları tahmin edilmektedir. Doğal boyaların kullanıldığı dönemlerde günde 5 ila 10 kg. boya hazırlanabilmektedir. Bu işlemle düz taş yada mermer üzerine yapılan boya sıvama bıçağı olarak kullanılan müşterek adı verilen basit bir aletle yapılırdı. Ezme işlemi devam ederken bir yandan da su ilave ediliyordu.
Boya iyice ezildikten sonra ilave edilen su ile eritilen bu toprak boyaların uzun süre dayanabilmesi için boyama sırasında içine yumurta sarısı ilave edilir böylece boya parlaklık kalıcılık ve hafif bir kabarıklık kazanmış olur. Yumurta sarısı çabuk kuruduğundan az miktarda hazırlanır. Yapıştırıcı özelliği katmak için arapzamkı, tutkal ve kitre katılır. Bu işlemlerin güçlüğü nedeniyle 18, yüzyıldan sonra tutkal kullanılmıştır. Daha önceleri arapzamkı kullanılıyordu. Tutkalın miktarı önemlidir fazla olursa boyada çatlamalar, oluşur.
Tutkal suyuna parlaklık katmak için saf pekmez ve üzüm suyu karıştırılır. Tabii boyalar elde edilirken elde edilen madde önce suyla kaynatılır ve içine arapzamkı ve kitre karıştırılır karışım kıvama geldikten sonra içine çinko tozu bezir yağı ilave edilir. Elde edilen boya kullanıma hazır hale getirilir.
Kalem işi restorasyonu farklı usullerle yapılır. Bazı örneklerden çatlak ve bozuk renkler önce macun sürülerek düzeltilir ve bunun üzerine bir sıra alçı veya üstübeç astar sürülür. Nakışlar yada süslemeler bu işlemlerin üzerine tutkallı boya ile yapılır astar işlemi daha çok Ankara ve çevre camilerinde görülür. Beylikler dönemi camilerinde de uygulanmıştır. Bazılarında bezir yağıyla zemin düzenlenir nakışlar zemin üzerine uygulanır. Bu süslemeler önce güvercin kanadından çıkarılan samur ve üç aylık kedinin ense tüyü ve atkuyruğundan alınan kıllarla yapılırdı.
