Plan - Plan Yapma - Planlama
Plan, en genel anlamıyla, bir yapının bir düzlem üzerindeki iki boyutlu izdüşümü olarak, bir anlatım aracıdır. Bu esas olarak, yapının yatay düzlemlerle arakesitlerinin düzleme olan izdüşümleridir.
Plan, Mimari tasarımınbir anlatım ve uygulama amacı olarak, tasarımın gerçekleştirilmesi için gerekli olan ve önceden belirlenen; bir yerleşimin, binanın, bölüm ve mekanların birbirine göre konumunu gösteren, iki boyutlu olarak belirtilen mimari özelliklerin tümüdür.
Plan Yapmayı ise; tasarımı plan olarak anlatma, şemalar çizme, tasarım çalışmalarını mimari verilere göre düzenleme olarak anlamaktayız.
Plan anlatımlarını teknik olarak, şehircilik ve mimarlık düzeylerinde olmak üzere iki ana başlıkta toplayabiliriz.
Şehircilikte plan daha geniş anlamlarda "makro ölçekte", mimarlıkta ise şehircilik çalışmalarına göre daha dar anlanlarda "mikro ölçekte" ele alınmaktadır.
Verilen Tablo 14 'den de anlaşılacağı üzere, değişik ölçek ve kapsamlardaki, mimarlık ve şehircilikteki planlar bina ve kent düzeylerinde, tasarlama ve uygulama aşamalarının bir anlatım uygulama aracıdır. Bu bir çizim anlatımıdır. Tabloda değişik plan ölçeklerinin kapsamları da konu edilmektedir.
Uygulama aracımız olan planlar, çoğrafik ve jeolojik, olarak yeryüzü durumunu gösteren haritalar ile karıştırılmamalıdır.
Mimarlıkta planlama, plan ve plan çizme olarak kullanageldiğimiz deyimlerle açıklanamaz. planlama, belirlenen bir hedefe ulaşabilmek amacıyla verilen kararlar doğrultusunda gelişen, geleceğe yönelik, bir karar verme sürecidir. Diğer bir deyişle, planlamadan amaç; plan yapmak değil, ulaşılmak istenen hedefe en az zaman ve enerji kullanımı ile en etkili ve rasyonel biçimde varmaktır.
Planlamanın Tanımı
Planlama çeşitli anlamları olan bir kelimedir. Genel olarak, "belli bir amaç veya kullanım göz önünde tutularak, elverişli ve metodlu bir biçimde düzenlemek eylemid"dir.
Planlama, "gelecekte yer alacak etkinliklerle ilgili bulunan ve istenilen amaçlara en olumlu araçlarla varmaya yönelmiş olan bir kararlar dizisinin hazırlanması sürecidir." Planlama kararları ise, amaçlanan hedeflere varmak için ileriye yönelik tahminlerin yapıldığı ve olası her yeni durumda verilen kararların tekrar düzenlenerek uygulandığı bir oluşumdur.
Görüleceği gibi planlama, "gelecek için karar verme" olarak da tanımlanabilir. Planlama, esasda tanımlayıcı olmaktan çok düzen kurucu bir etkinlik sürecidir. En genel deyimle, planlama'da sürekliliği açıklayabilmek için planlamanın bir süreç olduğunun bilinmesi gerekir" Planlamada, kavramsal açıdan gerçekler dünyasının geleceğine karar vermek için bir dizi kararların alınması, gerçek dünya sisteminden bağımsızmış gibi olan kuramsal niteliğini ortaya koymaktadır. Bu da planlamanın, genel tanımlarındaki gibi soyut bir ilişkiler sistemi olduğu düşüncesini yaygınlaştırmaktadır.
Esas olarak planlama, düşünce düzeyinden başlayarak gelişme gösteren ve amaca ulaşmada yer alan eylemlere, verilen kararlar doğrulturunda öncülük ederek, istenen düzenlemelerin gerçekleştirilmesi ile ürününü veren bir oluşum-süreç'tir.
Tablo 1: Mimarlık ve şehircilikte kullanılan plan ölçeklerinin, makro-mikro düzeylerde gruplandırılarak incelenmesi. (Resmi büyük görmek için tıklayınız)
Not: Kullanım alanı ve kapsama bağlı olarak bu ölçekler burada belirtilenden daha büyük ve küçük ölçekler halinde de kullanılabilir. Burada genel olrak ölçeklerin kullanım alanları anlatılmaya çalışılmıştır.
Sistem - Planlama Sistemi
Sistem denilince genelde, elemanları arasında karşılıklı ilişkileri içeren, bileşenlerden oluşmuş işlevsel bir bütün anlatılmaktadır.
Diğer bir anlatımla sistemler, birimler ve birimler arasındaki ilişkilerden oluşan bir işlevsel bütün veya karşılıklı bağıntı içinde bulunan bileşenlerin oluşturduğu bir bütündür. Planlama aralarında karşılıklı ilişkilerin de var olduğu bir sistem olarak, istenilen hedefe varmak için amaçlar doğrultusunda geliştirilen kararların alınması sürecidir.
Planlama sisteminin de kullanıcısı, yöneticisi, bakıcısı, ondan faydalananlar ve sistemi düzenleyip kuranlar da insanlardır.
Planlama çalışmaları bugün, insan-çevre etkileşimi sisteminde bina yerleşim bütünlüğü içinde düzeyler halinde açıldığında; yapısal-dinamik sistem çözümlemeleri olarak, insan eylem ve davranış alışkanlıklarına göre ele alınarak daha açık bir biçimde anlatılabilmektedir.
Konut planlaması örneğinde, ülke düzeyinden başlayan kapsamlı bir sistem açılımı, Tablo 2 de planlama düzeyleri olarak anlatılmaktadır. Tablo'da gösterilen planlama düzeyleri; ülke, bölge, kent, semt ve yerleşime kadar olan düzeyler "makro ölçek'te şehirciliği, bina yerleşiminden başlayıp, bina,bölüm,mekan, eylem alanı ve tek eylemlere kadar da mikro ölçek"'te mimarlığı kapsamaktadır.
Sistem yaklaşımları; yirminci yüzyılın ikinci yarısında, insan etkinliklerini bir yöntem altına alabilmek, incelemek ve bilimler arası bir kuramsal yaklaşımı sağlamak amacıyla ele alınmıştır. Mimari planlamayı etkileyen etkenlerin çokluğu, değişkenliği, aralarındaki ilişkilerin karmaşıklığı nedeniyle, bütünü kavrama-açıklamada uygulamaya yönelik anlatımların daha kolay ve anlaşılır olması, mimarlıkta da sistem yaklaşımlarının seçilme nedenidir.
Sistem yaklaşımları; mimariyi oluşturan karmaşık ilişkiler düzenine bakma, inceleme ve çözümleme için, bir bakıma ana öğelere inerek sadeleştirme ve anlaşılır kılma çalışmalarıdır.
Tablo 3 de anlatılan sistem açılım düzeyleri, bina düzeyleri olarak, bütünün tekrar bileşenlerine ayrılıp işlevsel yönden çözümlenmesidir.
Planlamayı kavramsal bir genel sistem olarak değerlendirdiğimizde, insan-çevre arasındaki sistemsel etkileşimin, planlamada kurulacak olan sistemin karmaşıklık derecesini de göstermektedir. Gerçek dünya sisteminin verilerini en iyileme yoluyla düzenleme amacını taşımaktadır. Burada konu edinen gerçek dünya sisteminin verileri fiziksel, kültürel ve teknolojik veriler başlıkları altında toplanmaktadır. planlamadan amaç bu verilerin, planlama kararları doğrultusunda değerlendirilerek düzenlenmesine yöneliktir. Burada planlamanın verilen kararlar doğrultusundaki hedefi, bilgiler ile düzenlenmiş-organize edilmiş eylemler arasında bağıntı kurarak planlama sonuçlarına varmaktır.
Bunun için bilgi düzeyinde tanımlama gerekir.
Planlama sistemin evrelerini, sistemin süreç aşamaları doğrultusunda bir problem çözme tekniği olarak ele aldığımızda, tanımlanan promlemin belirlenmiş amaç ve hedefleri doğrultusunda çözüme götürebilmemiz için; bilgi toplama aşamasında sonuçlandırma aşamasına kadar gelişen bir akış ile süreç aşamalarını uygulamamız gerekir.
Kaynak: Mimari Tasarıma Yaklaşım 1 Bina Bilgisi Çalışmaları -Enis Faik Arcan - Fikret Evci - Tasarım Yayın Grubu
